Namens Jan van Gilse

Oprichter van Buma/Stemra en Geneco

www.janvangilse.nl

Manifest voor moed, waarheid en vrijheid in de kunst

Er is een stilte die meer zegt dan duizend woorden.
De stilte van iemand die weigert te buigen.
De stilte van een componist die niet wil schrijven voor wie de waarheid vervalst.
Die stilte — dat was Jan van Gilse.

Hij was een man van muziek, maar vooral van geweten.
Hij geloofde dat een melodie pas waar is als zij niet wordt gelogen.
Dat kunst niet kan bestaan zonder vrijheid,
en dat vrijheid niet kan bestaan zonder moed.

Toen anderen zwegen, koos hij ervoor om niet mee te doen.
Niet uit heroïsme, maar omdat zijn hart dat niet toestond.
Hij verloor zijn positie, zijn huis, zijn veiligheid —
en uiteindelijk ook zijn zonen, die in het verzet vielen.
Toch bleef hij trouw aan iets wat groter was dan hijzelf:
de overtuiging dat de ziel van kunst zuiver moet blijven.

De stilte van nu

Vandaag leven wij in een wereld waarin de kunst opnieuw onder druk staat.
Niet door bezetters met wapens,
maar door de zachte macht van gemak, winst en aanpassing.
Door systemen die meer rekenen dan luisteren —
in hits, in downloads, in Insta, in opinionleaders en TikTok.
Door een cultuur die soms liever telt dan voelt,
of anderen laat voelen en zeggen wat goed of fout is.

En juist daarom moeten wij zijn naam opnieuw laten klinken.
Niet als standbeeld of voetnoot,
maar als herinnering aan wat het betekent om mens te zijn in de muziek.

Jan van Gilse herinnert ons eraan dat integriteit geen luxe is —
het is de grondtoon van alles wat wij zingen, schrijven en delen.

Zijn leven vraagt niet om eerbetoon,
maar om voortzetting.
Om kunstenaars die durven kiezen, ook wanneer dat iets kost.
Om bestuurders die begrijpen dat vrijheid niet vanzelf spreekt.
Om luisteraars die het verschil horen tussen applaus en waarheid —
tussen nep, AI of muziek uit het hart.

Een teken van geweten

Er zou een teken moeten zijn,
niet van prestige, maar van geweten.
Een symbool dat herinnert aan de moed om trouw te blijven aan de waarheid van de kunst.
Een penning — niet van glorie, maar van stilte.
Een hand die zegt: wij hebben niet vergeten waar dit allemaal om begon.

De naam van die penning is niet willekeurig.
Zij draagt de naam van een mens die geen compromissen sloot.
Een componist die wist dat muziek pas leeft
wanneer de ziel niet zwijgt.

Als Jan van Gilse er niet was geweest

Stel je even een Nederland zonder hem voor.
Een land waarin componisten zich schikken naar de smaak van hun opdrachtgevers.
Waar orkesten spelen wat verkoopt, niet wat waar is.
Waar Geneco nooit is opgericht, en niemand opkwam voor het recht van de maker.
Waar kunstenaars tijdens de oorlog zich zonder protest registreerden,
omdat niemand het morele voorbeeld gaf van verzet.

In dat Nederland zou muziek slechts klank zijn — geen geweten.
Er zou geen herinnering zijn aan een componist die zijn carrière opofferde voor vrijheid.
Geen symfonieën die de strijd van een mens weerspiegelen
tussen idealisme en gehoorzaamheid.
Geen getuigenis dat kunst een gewetensdaad kan zijn.

Zonder Jan van Gilse was het Nederlandse muziekleven armer,
maar vooral gewetenslozer.
We zouden de taal van morele moed in muziek niet kennen.
BumaStemra zou misschien een andere naam dragen,
maar zonder zijn geest van rechtvaardigheid.
Geneco zou mogelijk nooit zijn ontstaan,
en de stem van de componist zou zwakker hebben geklonken.

Zijn bestaan heeft de toon gezet voor iets dat nog steeds klinkt:
het besef dat kunst geen luxeproduct is,
maar een vorm van verantwoordelijkheid.
Hij gaf de Nederlandse muziek niet alleen een stem,
maar ook een geweten.

De Jan van Gilse Legpenning

Er zou een symbool moeten zijn
voor wie die stem vandaag nog hoort.
Een teken, eenvoudig en stil,
dat zegt: Ik heb niet vergeten waar het om gaat.

De Jan van Gilse Legpenning wil dat symbool zijn.
Geen prijs voor roem,
maar een erkenning van trouw.
Voor componisten, musici, bestuurders of instellingen
die kiezen voor integriteit wanneer dat het moeilijkst is.

Een bronzen cirkel,
de vorm van een ademhaling,
met zijn naam en een motto:

“Waar kunst geweten wordt.”

De penning herinnert ons eraan
dat de ziel van de kunst niet in applaus leeft,
maar in de keuze om niet te zwijgen.

Zij is bedoeld voor hen die, vaak zonder dat iemand het ziet,
de morele toon zuiver houden.
Voor wie zich herinnert dat muziek niet alleen vermaakt,
maar verbindt —
en dat stilte het begin blijft van alles wat waar is.

Waarom zijn erfenis nu telt

We leven in een tijd waarin algoritmen bepalen wat wordt gehoord,
en snelheid belangrijker lijkt dan diepgang.
Waarin kunstenaars zichzelf soms moeten verkopen
in plaats van iets te zeggen.

Juist daarom is Jan van Gilse onmisbaar.
Hij toont dat integriteit geen achterhaalde waarde is,
maar de kern van duurzaamheid — van waarheid in klank.
Zijn voorbeeld laat zien dat kunst pas toekomst heeft
wanneer ze weigert zichzelf te verraden.

Zijn stem herinnert ons eraan dat cultuur niet wordt gedragen
door trends of cijfers,
maar door mensen die trouw blijven aan wat waar is.

Zonder hem zouden we niet weten hoe het klinkt
wanneer iemand zijn overtuiging tot muziek maakt.
Met hem weten we dat moed kan zingen.

Epiloog – De stilte na het licht

Aan het einde van elke symfonie keert de stilte terug.
Niet als leegte, maar als begin.
Want stilte is niet het niets —
stilte is de ruimte waarin waarheid ademhaalt,
waar muziek opnieuw geboren wordt.

Zo leeft Jan van Gilse voort.
In elke noot die eerlijk klinkt,
in elke keuze die trouw blijft,
in elke kunstenaar die weigert te buigen.

Zijn stilte klinkt nog.
En wie goed luistert,
hoort daarin het begin van alles.

Namens Jan van Gilse
Voor iedereen die luistert naar de stilte —
en hoort waaruit alles begon.

Nawoord

Jan van Gilse is de grote onbekende die het Nederlandse muziekleven — tot op de dag van vandaag — heeft gevormd.
Zijn inzet, die hij en zijn twee zonen met hun leven hebben betaald,
leidde tot een rechtvaardige beloning voor componisten en tekstschrijvers.

Zijn werk zorgde ervoor dat het vak van de muziekschrijver serieus werd genomen.
Hij richtte organisaties op als BumaStemra, Geneco en Donemus,
waardoor het werk van componisten en tekstschrijvers eindelijk de eer en de bescherming kreeg die het verdient.

Zijn voorbeeld is niet slechts geschiedenis.
Het is een levende herinnering aan de vraag die nog altijd geldt:
Zijn wij trouw aan wat wij echt geloven?